Meer dan ooit heeft Europa sterke en standvastige leiders nodig die eenheid uitstralen en een gezamenlijke koers uitzetten. Politici als Macron, Merz en Starmer moeten één Europese vuist maken tegen Poetin én Trump.
Dat zeggen twee vooraanstaande geopolitieke analisten in gesprek met Nieuwsuur. Het gaat om Judy Dempsey, een Ierse onderzoeker internationale betrekkingen bij het Carnegie Instituut in Brussel, en de Brit Timothy Garton Ash, hoogleraar Europese Studies aan de Universiteit van Oxford.
“Het zijn heel donkere tijden”, concludeert Dempsey. Net als Garton Ash is ze geschrokken dat de relatie tussen de VS en Europa zo snel verslechtert. Tegelijkertijd waarschuwen ze: snij de banden met de bondgenoot niet zomaar door.
Leiders van Europa: sta op
“Wat we nodig hebben, zijn sterke leiders”, zegt Garton Ash. “Meervoud dus. Die eenheid weten te creëren.” Voor de hand liggen de beoogde Duitse bondskanselier Merz, de Franse president Macron en de Britse premier Starmer. Maar hij noemt ook de Deense premier Frederiksen, Europese Commissie-voorzitter Von der Leyen en EU-buitenlandchef Kallas.
Ook heeft Europa behoefte aan een ‘Trump-fluisteraar’, zegt de historicus, zoals NAVO-baas Rutte of de Italiaanse premier Meloni. “Helaas… Want eerlijk gezegd word ik misselijk als ik zie hoe Macron als een hielenlikker lacht om Trumps grappen. Of als Starmer een brief van de koning aan hem overhandigt. Ik zou willen dat we onze waardigheid konden behouden.”
Maar nood breekt wetten, vinden beide analisten. De band met Amerika moet overeind blijven. Dempsey: “Onze economieën zijn zo verweven.”
Garton Ash prijst daarom de houding van Rutte, die Amerika aan boord wil houden. Volgens de Britse hoogleraar moet Europa Amerika betrokken houden zolang Trump president is, om zo steun te behouden voor de verdediging van Oekraïne en de Baltische staten. Tegelijkertijd pleit hij er ook voor dat we hem durven “afschrikken” door onafhankelijkheid te tonen.
Tijd van vrede is voorbij
Europese regeringsleiders moeten naar hun burgers uitstralen dat we niet langer in vredestijd leven. Geopolitieke idealen verdienen voorrang op binnenlandse politiek. “Kijk je naar de recente Duitse verkiezingen, dat ging nog vooral over gezondheidszorg en immigratie.” Dempsey valt hem bij: “Nationale belangen prevaleren nu nog, ook in bijvoorbeeld Nederland. Het is tijd die opzij te schuiven.”
Garton Ash gelooft niet in een Europees leger. Toch is hij qua defensie voorzichtig optimistisch nu kandidaat-bondskanselier Merz aankondigt miljarden te investeren in defensie en infrastructuur. “Dat is een potentiële gamechanger, want Duitsland is de centrale macht van Europa. Een ‘coalition of the willing’ zal zo veel sterker zijn met hen volledig aan boord.”
Onderzoeker Dempsey ziet nog een gamechanger: de Franse nucleaire paraplu. President Macron sluit niet uit dat bondgenoten kunnen meeprofiteren van veiligheidsgaranties die zijn kernwapens bieden. Merz is bereid daarover te praten.
Een heel belangrijke ontwikkeling, zegt ze, die laat zien dat leiders bereid zijn moeilijke en onconventionele veiligheidsmaatregelen uit te leggen aan hun burgers. Defensiebudgetten ophogen zal banen kosten en omscholing eisen, maar het is onvermijdelijk.
“Want de oude dagen van zelfgenoegzaamheid zijn voorbij”, zegt Dempsey. “Europa zat altijd in een comfortzone. Tijdens de Joegoslavië-oorlog modderden we maar door, net als tijdens de coronapandemie. Maar dit keer is dat misplaatst zonder Amerikaanse veiligheidsgaranties: we móéten ons nu verenigen.”
Over één ding zijn beide analisten het eens: Europa moet pal achter Oekraïne staan en meepraten over een eventueel bestand met Rusland. Ook vinden ze dat Europa alleen mag instemmen met een eventuele deal als Zelensky die kan dragen.
“We mogen nóóit meer zoiets laten gebeuren als de Conferentie van Jalta”, zegt Garton Ash. “Waar Hitler, Stalin en Churchill Europa onderling verdeelden.” Historici zien die conferentie in 1945 als de aanzet tot het verdelen van Europa in een westers machtsblok en een Sovjet-machtsblok.
Eindelijk ‘wakker’
Het is vijf voor twaalf, zo veel is duidelijk. Maar de Britse hoogleraar ziet het glas halfvol: “Ik denk dat de combinatie Poetin-Trump ons eindelijk heeft wakker geschud. Twee jaar geleden was ik minder optimistisch geweest.”
Tegelijkertijd benadrukt hij dat het alle hens aan dek is voor de leiders van westerse landen die nog niet in autocratieën zijn veranderd. “Als we deze liberale pro-Europese strijd verkeerd aanpakken, zal Marine Le Pen de volgende president van Frankrijk zijn, wint de AfD de verkiezingen in Duitsland en wordt Nigel Farage de grootste in het Verenigd Koninkrijk.”
“Dat is wat er op het spel staat in de komende drie, vier jaar. Het is aan ons.”
De interviews met Dempsey en Garton Ash maken onderdeel uit van ‘De Nieuwe Tijd’, een serie van Europa-correspondent Saskia Dekkers over de recente geopolitieke ontwikkelingen.
Eerder maakte Nieuwsuur deze video over de Europese defensie:
