In de voorlopige prognose van het ANP zijn D66 en PVV de grootste partijen geworden. Wie het voortouw neemt in de formatie is nog onduidelijk, maar dat het een hobbelige rit wordt, lijkt onvermijdelijk.
Veel partijen spraken voor de verkiezingen de wens uit om nog voor de kerst een nieuw kabinet op het bordes te hebben. Doordat veel partijen de PVV bij voorbaat als coalitiepartner hebben uitgesloten, gaat er door veel mogelijke combinaties met die partij meteen een streep.
De kans is aanzienlijk dat partijleider Rob Jetten een eerste, serieuze poging kan gaan doen om een coalitie te vormen. Een kabinet ligt op dit moment getalsmatig voor de hand: een middenkabinet met D66, VVD, GroenLinks-PvdA en CDA. Die partijen hebben samen 86 zetels in de voorlopige prognoses.
De centrumrechtse variant met D66, VVD, CDA en JA21 leek na de exitpoll van gisteravond ook een meerderheid te halen, maar staat inmiddels op 75 zetels. Vanaf 76 zetels is er een Kamermeerderheid.
Jetten heeft voorkeur voor het midden
De voorkeur van Rob Jetten is duidelijk: hij zei gisteravond dat hij het liefst in een coalitie in het “brede politieke midden” stapt. Daarmee doelt hij op een samenwerking met VVD, GroenLinks-PvdA en CDA, die in de prognoses dus op 86 zetels komt.
Swipe door de reacties van de lijsttrekkers:
Maar die coalitie stuit op grote weerzin bij de VVD. Lijsttrekker Dilan Yesilgöz heeft in de verkiezingscampagne keer op keer benadrukt absoluut niet met GroenLinks-PvdA in één kabinet te zullen stappen. De vraag is of het vertrek van partijleider Timmermans iets van die weerzin zal wegnemen.
Ook dan zijn er nog andere hobbels te nemen. Zo bezwoer Yesilgöz niet aan de hypotheekrenteaftrek te tornen, terwijl de andere drie partijen die juist willen afbouwen.
VVD wil graag centrumrechts kabinet
De VVD heeft op haar beurt de zinnen gezet op een centrumrechts kabinet. De partij heeft straks in de formatie de luxe om te kunnen afwachten. Want als de onderhandelingen voor het brede middenkabinet mislukken, heeft Jetten weinig andere opties dan naar JA21 van Joost Eerdmans te kijken. Die partij stijgt volgens de prognose van 1 naar 9 zetels.
Maar ook die samenwerking ligt niet meteen voor de hand. Wie de verkiezingsprogramma’s van JA21 en D66 naast elkaar legt, moet met een loep zoeken naar overeenkomsten. De verschillen tussen de partijen zijn bijvoorbeeld groot als het gaat om onderwijsbezuinigingen en de gaswinning in Groningen.
Duidelijk is wel dat JA21-lijsttrekker Eerdmans staat te trappelen om deel te nemen aan een centrumrechtse coalitie. In ruil voor meeregeren zou hij daardoor bereid kunnen zijn om wat van zijn wensen in te leveren.
Uit kiezersonderzoek blijkt dat D66-kiezers en CDA-kiezers willen dat hun partijen met elkaar regeren. Bij VVD-kiezers en GroenLinks-PvdA-kiezers is dat juist niet het geval, zij werken liever met andere partijen samen:
Het CDA, dat volgens de prognose 18 zetels krijgt (+13), kan eveneens rustig afwachten. Het ziet ernaar uit dat de partij sowieso deel gaat uitmaken van de coalitie. Welke richting de partij zelf op wil, is nog onduidelijk. Ook vannacht hield partijleider Henri Bontenbal zijn kaarten tegen de borst.
Door alle uitsluitingen en inhoudelijke blokkades, is de kans groot dat komende formatie een lange staredown zal worden tussen de partijen. De vraag is wie het eerst met de ogen knippert en het landsbelang boven het partijbelang stelt.
Hoe dan ook kost het tijd om op dat punt te komen. Daarmee lijkt het ijdele hoop dat er met kerst een nieuw kabinet op het bordes staat.
