Vanavond om 21.00 uur sluiten de stembureaus en begint het tellen van de stemmen. De NOS brengt vanaf dat moment de verkiezingsresultaten via tv, radio, NOS.nl en de NOS-app. Hoe gaat dat precies in zijn werk?
Stap 1: exitpolls
De rechtstreekse, avondvullende NOS-verkiezingsuitzendingen op NPO 1 en NPO Radio 1 en online beginnen rond 20.30 uur. Een half uur later sluiten de stembureaus. Dat is het moment waarop op alle platforms de uitkomsten van de exitpoll worden bekendgemaakt.
De exitpoll is een soort schaduwverkiezing die onderzoekers van bureau Ipsos I&O in opdracht van de NOS en RTL Nieuws hebben gedaan bij 65 stembureaus verdeeld over Nederland. Die stembureaus zijn zo geselecteerd, dat ze bij elkaar een representatief beeld geven van het stemgedrag van alle kiezers. Ook de opkomst is gemeten. Er doen ongeveer 80.000 kiezers mee.
De praktijk leert dat de exitpoll een betrouwbare indicatie geeft van de zetelverdeling in de Tweede Kamer. Belangrijk om in het oog te houden is dat Ipsos I&O daarbij een foutmarge hanteert van een zetel per partij, maar dat dit er in uitzonderlijke gevallen ook twee kunnen zijn.
Met andere woorden: als in de exitpoll de ene partij 28 Kamerzetels haalt en de andere 26, dan kunnen ze ook beide op bijvoorbeeld 27 uitkomen. Wie de grootste is, valt bij een marge van twee zetels of kleiner daarom niet te zeggen.
Een half uur later levert Ipsos I&O een update van de exitpoll. Waar de eerste exitpoll gebaseerd is op de stemmen tot 20.30 uur, zijn in deze ook de stemmen van het laatste half uur meegenomen. In de regel zorgt dit niet of nauwelijks voor verschuivingen, maar die zijn uiteraard wel mogelijk.
Stap 2: uitslagen per gemeente
Ergens tussen 21.15 en 22.00 uur druppelen de eerste uitslagen binnen via de verkiezingsdienst van persbureau ANP. De kleinste gemeenten van het land, met ieder niet meer dan zo’n duizend stemgerechtigde inwoners, doen bij iedere verkiezing hun uiterste best om de eerste te zijn. De afgelopen keren was het steeds Schiermonnikoog, doorgaans gevolgd door Vlieland of het Gelderse Rozendaal.
De eerste iets grotere gemeenten laten pas vanaf 22.30 van zich horen. Vanaf 23.00 uur komt er voorzichtig enig tempo in de uitslagenstroom, hoewel de tendens de afgelopen jaren is dat de gemeentelijke uitslagen steeds langer op zich laten wachten.
Bij de vorige Kamerverkiezingen duurde het tot na middernacht voordat de eerste gemeente met meer dan 100.000 inwoners op het bord verscheen. Dat was toen Emmen. Op NOS.nl en in de app is de uitslagenstroom continu te volgen.
Stap 3: prognoses
In de loop van de nacht komt het ANP met de eerste, “voorlopige” prognoses van de zetelverdeling in de Tweede Kamer. Omdat die gebaseerd zijn op daadwerkelijke uitslagen, zouden die nauwkeuriger moeten zijn dan de exitpoll.
Later donderdag, als alle uitslagen binnen zijn, hoopt het ANP de voorlopige prognose om te zetten naar een definitieve. Alleen als de uitslagen van grote steden dan bijvoorbeeld nog niet binnen zijn, lukt dat niet. Het bureau blijft van een prognose spreken omdat het de Kiesraad is die de uitslag formeel moet vaststellen.
Stap 4: definitieve uitslag
Dat doet de Kiesraad een dikke week later in Den Haag, in een openbare zitting van het zogeheten Centraal Stembureau. Dan pas weten we definitief wie er gaan plaatsnemen in de Kamerbankjes, want dan worden ook de voorkeurstemmen bekend. Kandidaten lager op de lijst kunnen hogergeplaatste partijgenoten de pas afsnijden als er genoeg stemmen op hun persoon zijn uitgebracht.
