De waardigheid van zowel volwassenen als kinderen in de noodopvang voor asielzoekers staat ernstig onder druk, oordelen de Nationale Ombudsman en de Kinderombudsman. Nu vaststaat dat het hier niet om iets tijdelijks gaat – gemeenten bieden structureel te weinig plekken aan voor reguliere asielzoekerscentra – moet hun situatie volgens de ombudsmannen snel verbeteren. Er dient een einde te komen aan deze “mensonwaardige vorm van opvang”, schrijven zij in een rapport.
Bij (crisis)noodopvang openen gemeenten tijdelijke opvang zoals evenementenhallen als een snelle oplossing, om te voorkomen dat asielzoekers op straat moeten slapen. Ruim 23.000 mensen verblijven daar inmiddels maandenlang, terwijl het officieel om een noodmaatregel gaat. De voorzieningen zijn er onder de maat, erkent ook het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA).
“Ik maak me grote zorgen om de kinderen”, zegt Kinderombudsvrouw Margrite Kalverboer: “Zij zijn door deze mensonwaardige manier van opvang de regie over hun leven kwijt. Ze kunnen of willen soms niet meer eten.”
Het verweer van Van der Burg
Morgen debateert de Tweede Kamer opnieuw over het asielbeleid. Ongetwijfeld zal de situatie van de kinderen daarbij ook aan de orde komen. Eerder erkende staatssecretaris Van der Burg dat er op verschillende punten reden voor zorg is. Maar hij benadrukte dat er tijd nodig is om het aantal volwaardige azc’s weer op het gewenste niveau te krijgen. Hij hoopt dat de zogenoemde spreidingswet er vanaf volgend jaar voor gaat zorgen dat meer gemeenten op dat punt bijspringen.
‘Schending van fundamentele rechten’
Het rapport van de beide ombudsmannen is bepaald niet het eerste waarin harde kritiek wordt wordt geuit op de leefomstandigheden van asielkinderen in Nederland. Sterker: er ligt inmiddels een hele stapel van dat soort rapporten en brieven. Gisteren nog werd Nederland beschuldigd van “schending van fundamentele rechten” op dit terrein door door de makers van een internationale ranglijst. Ook de rechter stelde vorig jaar vast dat Nederland niet voldoet aan de opvangrichtlijnen.
Waar bestaat die reeks alarmsignalen verder precies uit? Wat is daarin de rode draad? En, misschien nog wel belangijker: waarom is het nog niet gelukt de situatie te verbeteren? Een overzicht:
Juni 2022
Kinderen en jongeren hebben ernstig te lijden onder de crisis in de asielopvang. Dat is de conclusie van de Inspectie Justitie en Veiligheid en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd. De instellingen roepen staatssecretaris Van der Burg in een brandbrief op om in te grijpen. “Hoe langer deze situatie duurt, hoe schadelijker dat kan zijn voor hun ontwikkeling.” Doordat er niet goed voor de minderjarigen wordt gezorgd, krijgen zij te maken met stress en in sommige gevallen geweld.
September 2022
In de asielopvang in Ter Apel is de situatie voor kinderen zonder ouders ver onder de maat, waarschuwen dezelfde twee inspecties. Zij hebben vastgesteld dat de kinderen zonder toezicht en begeleiding wonen en slapen, dat de keukens, wc’s, douches en slaapkamers vies zijn en dat er daardoor risico’s zijn voor de gezondheid. Onder de 213 minderjarigen waren 19 kinderen jonger dan 15. Later verbetert de situatie in Ter Apel wel.
Maart 2023
Organisaties in het onderwijs en de jeugdgezondheidszorg vragen Van der Burg te stoppen met verplaatsingen van kinderen binnen de asielopvang. Die zorgen voor “onnodige ontwikkelingsschade en psychosociale problematiek”. De organisaties pleiten daarom voor één opvanglocatie gedurende de gehele asielprocedure en voor “een stabiele, kindvriendelijke en veilige opvang voor kinderen”.
Mei 2023
Een nieuwe brandbrief, nu van vier inspecties, voor staatssecretaris Van der Burg. Nog altijd voldoet de opvang van asielkinderen niet aan de minimale kwaliteitsnormen. Zo ontberen zij goed onderwijs en voldoende begeleiding. Het voorafgaande jaar heeft de verantwoordelijke bewindsman al meerdere brandbrieven ontvangen van afzonderlijke inspecties of van twee inspecties samen. Maar het heeft niet geholpen, concluderen de vier nu gezamenlijk.
Juni 2023
Defence for Children noemt in een rapport de leefomstandigheden op zogenoemde gezinslocaties “desastreus voor het mentale welzijn van kinderen”. Die locaties bieden onderdak aan uitgeprocedeerde gezinnen met minderjarige kinderen. Opnieuw bedoeld voor kort verblijf, maar in de praktijk woont een grote groep kinderen er bijna drie jaar. Zij lijden onder de spanning van het uitgezet worden en krijgen niet de benodigde jeugdhulp.
In dezelfde week trekken organisaties van zorgverleners aan de bel, onder wie kinderartsen, psychiaters en gynaecologen. Zij waarschuwen dat kinderen en zwangere vrouwen in azc’s soms niet de minimale zorg krijgen. Petra de Jong van de branchevereniging voor jeugdartsen schetst de ernst: “Bij zwangere asielzoekers is de kans op overlijden van een baby voor, tijdens of na de bevalling zeven keer zo groot als bij andere zwangeren.”